Granskarar kunnu gera forsagnir um hvørjar sjúkur tú kanst fáa

Í einari nýggjari kanning, við støði í dátum frá meir enn seks milliónum sjúklingum í Danmark, hava granskarar kortlagt, hvussu sjúkur menna seg. Millum annað kunnu granskararnir síggja hvørjar sjúkur oftast fylgjast at og og kunnu í framtíðini verða førir fyri at meta um, hvørjar sjúkur, ið kunnu raka teg.

Í 15 ár hava granskarar frá Københavns Universitet og Danmarks Tekniske Universitet fylgt sjúkum hjá 6,2 milliónum danskarum ígjøgnum Landspatientregistret. Landspatientregistret telur allar lækna- ella sjúkrahúsvitjanir hjá danskarum frá 1996 – 2010.

Við støði í hesum hagtølum hava granskarar verið førir fyri at kortleggja, hvussu sjúkur menna seg. Kortleggingin vísir millum annað, hvørjar fylgisjúkur eru mest sannlíkar, um tú hevur diabetis. Rúgvismikla dátusavnið hevur lagt teknað eitt mynstur, har granskararnir kunnu síggja tær mest fjølgongdu sjúkuleiðirnar hjá danskarum.

Hetta er fyrstu ferð, at ein slík kanning er framd av øllum íbúgvum í einum landi, sigur Søren Brunak, professari, á einum tíðindafundi hjá ESOF 2014.

»Man hevur fyrr kanna menningina fyri einkultar sjúkur, men ikki allar sjúkur í einum hjá øllum íbúgvum í einum landi. Her kunnu vit síggja, hvørjar sjúkur verða staðfestar hjá sama sjúklingi og í hvørjari raðfylgju tær koma. Tað gevur okkum nýggja vitan um, hvussu sjúkurnar menna seg,« sigur Søren Brunak, professari á Danmarks Tekniske Universitet og The Novo Nordisk Foundation Center fyri Protein Research, Københavns Universitet.

Tað var Søren Brunak, professari, sum mánadagin 23. juni á tíðindafundi á ESOF-ráðstevnuni í Carlsberg Byen, kunngjørdi nýggju kanningina. Kanningin er somuleiðis nýliga almannakunngjørd í viðurkenda vísindaliga tíðarritinum Nature Communications.

Títt genom kann spáa um tínar sjúkur
Eitt av endamálunum við kanningini er, at vit í framtíðini kunnu meta um, hvørjar sjúkur tann einkulti sjúklingurin mest sannlíkt kann verða raktur av. Hetta skal gerast við at seta saman hesa kanning við eina sekventering av tí partinum av DNA´num, ið sigur nakað um arvafrøðiligar sjúkur.

»Um vit kunnu kortleggja tann partin av genomenum, sum sigur okkum um sjúkur, so kunnu vit meta um, hvørjar sjúkur, ein reint arvafrøðiliga kann fáa. Sjálvsagt eru tað sjúkur, ið ein koma kann koma útfyri orsakað av lívsstílinum, og tær kunnu vit ikki arvafrøðiliga síggja« sigur Søren Brunak.

Hann vónar, at vit í framtíðini kunnu fáa ein arvafrøðiligan profil, ið er knýttur at okkara sjúkrakassaprógv ella ein dátusentral, sum læknin kann leita í.

Serstøk kanning
Øll kanningin er bygd á dátur frá Landspatientregistret, og tað er sambært granskarunum serstakt, at ein hevur atgongd til dátur frá øllum sjúklinginum í landinum. Á tíðindafundinum varð eisini spurningurin settur, um sjúklingarnir halda tað vera í lagi, at granskararnir hava atgongd til teirra dátur.

»Í Danmark hava vit álit á, at staturin tekur sær av okkara heilsu. Tí er tað ikki nógv mótstøða ímóti, at vit nýta dátur frá sjúklingunum til slíkar kanningar. Og støðan er so, hóast tryggleikin av dátumnú á døgum verður umrøddur vítt og breitt,« sigur Søren Brunak.

Sambært Søren Brunak er tað torført at fremja líknandi kanningar í USA, tí har nýta tey ikki p-tøl (CPR-nummar) á sama hátt sum vit. Tá tú flytur frá einum stati til ein annan stat, fært tú eitt nýtt p-tal og tá er tað trupult at savnað saman eina samlaða sjúkugongd. Men tað kunnu vit harafturímóti við p-tølum.

Kelda: Videnskab.dk