Føroyskur granskari hevur kollvelt myndina av evninum (-)-mucosin
Jens Mortansson Jelstrup Nolsøe hevur saman við øðrum fullført eina verkætlan, ið nú er almannakunngjørd í tí viðurkenda vísindaliga tíðarritinum "Journal of Organic Chemistry - JOC" hjá American Chemical Society.
Hetta er fyrstu ferð, sum toymið veit um, at grein úr Norra hevur fingið eitt sokallað "Cover" hjá JOC, og ongin føroyingur hevur fyrr verið á hesum høga vísindaliga stigi innan tilevnandi lívrunna evnafrøði.
Greinin snýr seg um fyrstu syntesuna av marina prostaglandin-líknandi feittsýruni "mucosin", ið nú skal kannast fyri lívfrøðiligt virkni.
Greinin kallast “Total Synthesis of (−)-Mucosin and Revision of Structure”. Høvundarnir eru Jens M. J. Nolsøe, Simen Antonsen, Carl H. Görbitz, Trond V. Hansen, Jannicke I. Nesman, Åsmund K. Røhr og Yngve H. Stenstrøm. Samandráttur av greinini sæst her. Perman sæst 
Jens M. J. Nolsøe sigur soleiðis um arbeiðið og greinina:
“Italskir granskarar almannakunngjørdu í 1997, at teir høvdu funnið eina nýggja og óvanliga feittsýru í samband við rannsóknarferð í Miðjarahavinum.1 Av tí at hetta evnið í fyrstani varð útvunnið úr sjósvampinum Reniera Mucosa tengdu teir navnið (-)-mucosin afturat tí. Niðurstøðan í vísindaligari grein hjá Casapullo et al.1 var, at tað snúði seg um eitt C20 prostaglandin-líknandi mýli við einum sokallaðum bisykliskum kolevnis geislaraði, har tveir ringar við ávikavist seks og fimm kolvetni vóru festir saman á serligan hátt ið nevnist cis-samanbinding. Umframt hetta vóru tvær kolevnisketur festar lið um lið til ringin, ið hevur fimm kolvetni. Tað er hetta síðst nevnda, ið ger, at mýli er átøkt einum prostaglandin og er ein av orsøkunum til okkara áhuga fyri at tilevna (-)-mucosin. Prostaglandinir hava týdning fyri bruna, og gransking vísir nú eisini á nýggjar virknaðarháttir.
Avbjóðingin við at tilevna (-)-mucosin er tað rúmliga skapið hjá mýlinum. Hetta kann best greiðast frá, um ein hyggur eftir hondunum hjá sær sjálvum: Hóast hendurnar eru álíkar spegilsmyndum av hvørjari aðrari, ber til dømis ikki til at brúka høgra handska til vinstru hond. Sostatt er talan um eina ikki-samlíka spegilsmynd. Í (-)-mucosin eru tað fýra kolvetni, sum hava slíkan eginleika, ið fakliga nevnist asymmetri og er partur av stereo-evnafrøði. Tað merkir, at tað eru 24 = 16 møguligar samansetingar, men bert ein er røtt.
Í 2012 var ein vísindalig grein á prenti, har viðurkendi granskingarbólkurin hjá Richard J. Whitby úr Bretlandi boðaði frá, at tað hevði eydnast teimum at evna spegilsmyndina av (-)-mucosin og samsvaraði dáta við rúmliga bygnaðin, ið varð kunngjørd í 1997.2
Síðsta orðið var tó ikki sagt, og tá eg í 2015 fór at starvast sum granskari á NMBU, fekk eg ábyrgdina fyri einari verkætlan, ið leingi hevði verið á bakkastokki har, nevniliga at stíla fyri tilevnan av (-)-mucosin. Av tí at cis-samanbundna skapið, ið varð tilskrivað (-)-mucosin er sera sjáldsamt í náttúruni, hevði eg varhugan av, at analysan ikki var bygd á trygga grund. Um so var, mátti hetta eisini merkja, at tær mekanistisku fyritreytirnar, sum skuldu leggja lunnar undir bretsku tilevningina, ikki vóru til staðar. Sostatt høvdu teir av tilvild snávað um røttu samansetingina. Hetta varð seinni prógvað í 2016, tá fyrsta grein okkara fekk innivist í Organic and Biomolecular Chemistry hjá Royal Society of Chemistry, har hon bleiv kosin til ‘hot paper’ og fekk ‘inside front cover’ í tíðarritinum.3 Í grein okkara lýstu vit framleiðsluna av tilskrivaðu rúmliga skapinum, sum (-)-mucosin varð hildið at hava. Fyri at byggja undir niðurstøðuna, at hetta ikki kundi vera evni isolerað frá R. Mucosa, nýttu vit røntgen krystallografi sum endaligt prógv. Í næstu grein okkara varð prógvað, at cis-samanbundna skapið als ikki er at finna í (-)-mucosin, og høvuðsháttalagið varð útgreinað við endaligu tilevningini fyri eyga.4
Greinin, sum nú er á prenti í Journal of Organic Chemistry hjá American Chemical Society, er serstøk. Hetta er eitt ógvuliga sjáldsamt dømi um, hvussu skeiva rúmliga skapið er tilskrivað eitt náttúruevni vegna samanvavstur av villum í analysuni og tilevningini.5 Sostatt hevur verkætlanin, ið eg havi staðið á odda fyri, ikki einans nágreiniliga ásett tey fýra asymmetrisku kolvetnini í (-)-mucosin. Eg havi eisini staðfest, at bisykliska kolevnisgeislaraðið er trans-samanbundið og eisini endurskoða mekanismuna fyri sokallaðu "zirkonium co-cyklisering".
Hetta arbeiði hevur vakt somikið ans, at greinin hevur fingið eitt ‘cover’ í viðurkenda amerikanska tíðarritinum JOC.
(-)-Mucosin finst einans í sera smáum nøgdum. Fyri at útvega bert nøkur fá milligram krevst væl meira enn eitt tons av sjósvampinum. Tá virknið skal útgreinast, er umráðandi, at tilfarið er stereo-evnafrøðiligt reint – tað vil siga, at burtur úr teimum 16 møguligu samansetingunum skal bert ein gerast. Hetta er sera torført og talan er tí um stereoselektiva tilevnan. Tilfarið, sum er framleitt, er meira enn 99% stereo-evnafrøðiligt reint. Eg havi gjørt fleiri hundrað milligram av (-)-mucosin og hettar nøktar nøgdirnar, ið krevjast fyri at gera umfatandi lívfrøðiligar kanningar.
Tilvísingar:
1Casapullo, A.; Scognamiglio, G.; Cimino, G. Mucosin: A New Bicyclic Eicosanoid from the Mediterranean Sponge Reniera mucosa. Tetrahedron Lett. 1997, 38, 3643−3646.
2Henderson, A. R.; Stec, J.; Owen, D. R.; Whitby, R. J. The First Total Synthesis of (+)-Mucosin. Chem. Commun. 2012, 48, 3409− 3411.
3Gallantree-Smith, H. C.; Antonsen, S. G.; Görbitz, C. H.; Hansen, T. V.; Nolsøe, J. M. J.; Stenstrøm, Y. H. Total Synthesis Based on the Originally Claimed Structure of Mucosin. Org. Biomol. Chem. 2016, 14, 8433−8437.
4Antonsen, S. G.; Gallantree-Smith, H. C.; Görbitz, C. H.; Hansen, T. V.; Stenstrøm, Y. H.; Nolsøe, J. M. J. Stereopermutation on the Putative Structure of the Marine Natural Product Mucosin. Molecules 2017, 22, 1720−1737.
5Nolsøe, J. M. J.; Antonsen, S. G.; Görbitz, C. H.; Hansen, T. V.; Nesman, J. I.; Røhr, Å. K.; Stenstrøm, Y. H. Total Synthesis of (−)-Mucosin and Revision of Structure. J. Org. Chem. 2018, 83, 15066−15076."
Sí samrøðu millum Jens M. J. Nolsøe og Mari Sundli Tveit, rektara á NMBU, um evnið her
Les um Jens M. J. Nolsøe í Heilagrunninum